فاجعه در پایتخت/ تهران کانون اصلی شیوع ویروس کرونا می‌شود؟

جارستان به نقل از تیک؛ با شروع اپیدمی ویروس کرونا در کشور وسائل حمل ونقل عمومی مانند مترو و اتوبوس به عنوان وسایلی شناخته شدند که می‌توانستند به دلیل ازدحام جمعیت موجود در آنها، تبدیل به کانونی برای انتقال ویروس کرونا از یک شهروند به شهروندی دیگر شوند. این موضوع، اما در ایران و در پایتخت کشور چندان جدی گرفته نشد.

همزمان با شیوع ویروس کرونا در کشور و لزوم رعایت فاصله میان افراد برای پیشگیری از ابتلا به این ویروس، مسئولان به فکر چاره‌ای برای کاهش اصطکاک و نزدیک شدن شهروندان به یکدیگر افتادند. ناوگان حمل و نقل عمومی به‌ویژه مترو و اتوبوس از مواردی بودند که روزانه مجبور به جابه جایی انبوه مسافران می‌شددند. ازدحام جمعیت داخل این وسائل انبوه‌بر آنچنان بود که هیچ فضایی برای فاصله گرفتن مردم از یکدیگر نمی‌گذاشت و به همین علت این ناوگان‌ها می‌توانستند تبدیل به کانونی برای گسترش ویروس کرونا در کشور شوند.

مساله آنقدر جدی بود که موضوع تعطیلی مترو تهران که یکی از پر ازدحام‌ترین مترو‌ها در سطح کشور است، مطرح شد. ۲۴ اسفند ۹۸ یوسف حجت سرپرست وقت معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران گفته بود: اماکن عمومی و حمل و نقل عمومی از جمله مکان‌هایی است که انتقال ویروس کرونا در آن بیشتر است با اینحال، اما مترو و ناوگان اتوبوسی شهر تعطیل نشد تا شهروندانی که برای انجام امور روزانه خود چاره‌ای جز استفاده از حمل و نقل عمومی نداشتند بتوانند از این امکانات استفاده کنند.

طی تعطیلات نوروز آمار مسافران مترو در تهران از روزانه حدود ۲ میلیون نفر به ۸۰ هزار نفر رسید، اما همزمان با پایان تعطیلات عید به تدریج این آمار رو به افزایش گذاشت و فرنوش نوبخت مدیرعامل شرکت بهره‌برداری متروی تهران از استفاده ۲۹۰ هزار نفر از مترو در اولین روز بعد از تعطیلات نوروز یعنی در تاریخ ۱۶ فروردین خبر داد.

۱۰ روز بعد از پایان تعطیلات و اجبار به بازگشت دو سوم کارگران و کارمندان به محل کار، علی اعطا سخنگوی شورای شهر تهران گفت برای حفظ سیاست‌های فاصله گذاری فیزیکی ظرفیت ناوگان حمل و نقل عمومی در اتوبوس و مترو ۴۵۰ هزار نفر است. در حال حاضر مسافران ۳۵۰ هزار نفر هستند و اگر بیشتر شود فاصله گذاری اجتماعی و فیزیکی قابل تحقق نخواهد مگر آن که دولت در تامین ناوگان به شهرداری کمک کند.

با گذشت زمان و به نوعی عادی‌سازی زندگی با ویروس کرونا برای شهروندان، تردد‌ها به بهانه‌های مختلف در سطح شهر وخطوط حمل و نقل عمومی آنچنان شدت گرفت که محمدحسین قربانی نائب رئیس اول کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی اعلام کرد،۳۰ درصد انتقال ویروس کرونا از طریق حمل‌ونقل عمومی یعنی مترو و اتوبوس صورت می‌گیرد.

بهروز بنیادی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز از دیگر افرادی بود که شلوغ شدن شهر‌ها و ازدحام جمعیت در خطوط حمل و نقلی او را نگران کرده و هشدار داد که باید شرایطی فراهم شود تا تردد مردم در شهر‌ها و اماکنی نظیر اتوبوس، مترو به حداقل ممکن برسد، تا در آینده‌ای نزدیک شاهد رسیدن به پیک این بیماری باشیم.

فاصله‌گذاری در سرویس‌های حمل و نقل عمومی ممکن نیست

هراس از پیک مجدد کرونا در پایتخت تا جایی شدت یافت که ۱۰ روز بعد از تعطیلات نوروز دکتر علیرضا زالی فرمانده ستاد عملیات مدیریت ویروس کرونا در کلانشهر تهران، از افزایش میزان بهره برداری از ناوگان عمومی ابراز نگرانی کرده و گفته بود: در سه روز گذشته استفاده از ناوگان عمومی حمل و نقل در تهران به ویژه مترو با افزایش مواجه شده و حتی در برخی از خطوط تراکم بیشتری داشته و این سبب نگرانی آثار این حضور در روز‌های آینده است.

به دنبال این بی‌توجهی‌ها روز گذشته یعنی ۳۱ فروردین محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران گفت: همانطور که اصناف کم خطر، متوسط الخطر و پرخطر کم کم وارد میدان می‌شوند خود به خود مسافران حمل و نقل عمومی افزایش پیدا می‌کند و اگر طرح ترافیک نیز بخواهد برگزار شود و همه فعالیت‌ها نیز فعال شود حضور مسافران در مترو به همان ۲ میلیون سفر باز می‌گردد.

هاشمی از مسئولان خواست که با شتابزدگی در رفع محدودیت‌های ایجاد شده، دستاورد رعایت دو ماه گذشته مسائل ایمنی توسط شهروندان را با خطر مواجه نکنند و موجبات ایجاد موج جدید بیماری کرونا را فراهم نیاورند.

البته نگرانی‌ها درباره حمل و نقل عمومی تنها مربوط به خطوط مترو نبوده و ناوگان اتوبوسی کشور نیز از ریسک‌های کرونایی مبرا نیست چه آنکه مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران درباره شلوغی اتوبوس‌های پایتخت گفته بود تا زمانی که ممانعت خروج از منازل وجود نداشته باشد و شهروندان پروتکلی برای تردد در سطح شهر نداشته باشند استفاده از اتوبوس انجام می‌گیرد و تعداد مسافران نیز اندک نیست.

تعداد مسافران سیستم حمل و نقل عمومی تهران در حالی رو به افزایش است که براساس اخبار منتشر تا اولین روز‌های بعد از پایان تعطیلات نوروز یعنی در روز‌های خلوت حمل و نقل عمومی ۳۰ نفر از کارکنان مترو و ۴۰ راننده اتوبوس به ویروس کرونا مبتلا شده و ۲ راننده اتوبوس نیز جان خود را در اثر ابتلا به این بیماری از دست داده‌اند. قابل تصور نیست که با افزایش صد درصدی مسافران اتوبوس و مترو این آمار در میان مسافران و کارکنان حمل و نقل عمومی به چه عددی خواهد رسید.

از سوی دیگر شرکت بهره برداری مترو تهران و شرکت واحد اتوبوسرانی تهران هر دو برای حفاظت از جان شهروندان و پیشگیری از شیوع کرونا در خطوط حمل و نقل عمومی شروع به علامت‌گذاری صندلی‌ها و جایگاه‌های ایستادن برای مسافران کردند به نحوی که فاصله اجتماعی میان شهروندان حفظ شود، اما این طرح نیز با توجه به افزایش آمار مسافران از یک سو و کمبود‌های ناوگان اتوبوسی وریلی شهر از سوی دیگر فایده چندانی نداشت.

با توجه به مشکلات رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در سیستم حمل و نقل عمومی بود که سرپرست معاونت حمل و نقل ترافیک شهر تهران به صورت شفاف اعلام کرد که طرح فاصله‌گذاری اجتماعی در محیط‌های خلوت قابلیت اجرا دارد و با توجه به افزایش مسافران بسیار منطقی است که اجرای طرح فاصله گذاری اجتماعی برای مترو امکان پذیر نباشد.

غلامحسین محمدی رئیس مرکز ارتباطات و امور بین الملل شهرداری تهران نیز در حساب توییتری خود در واکنش به انتقادانی در مورد شلوغی وسایل حمل و نقل عمومی نوشت: «وقتی بالاترین مرجع تصمیم‌گیری در مبارزه با ویروس کرونا می‌گوید، دو سوم کارکنان فعالیت خود را شروع کنند، ناوگان حمل و نقل عمومی و تنظیمات ترافیکی اجبارا به چرخه بازمی‌گردند. افزایش ظرفیت مترو و اتوبوس در حد چند درصد ممکن است، اما یقینا پاسخگو نیست و شهرداری تهران‬ چاره‌ای جز ارائه سرویس ندارد.»

موج جدید ابتلا به کرونا در راه تهران

در گیر و دار افزایش تعداد مسافران بعد از شروع به کار مشاغل و افزایش تعداد مسافران مترو از یک سو و اعلام هشدار‌ها و نگرانی‌ها نسبت به انتشار کرونا از طریق ازدحام جمعیت در سیستم حمل‌ونقل عمومی از سوی دیگر خبر‌هایی رسید که نشان داد سکه ابراز نگرانی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها برای سلامت مردم روی دیگری هم دارد و هراس‌ها رنگ واقعیت می‌گیرند.

سه روز بعد از پایان تعطیلات نوروز و افزایش آمار مسافران حمل و نقل عمومی یعنی ۱۸ فروردین ماه فرمانده ستاد عملیات مدیریت ویروس کرونا در کلانشهر تهران با بیان اینکه ویروس کرونا در تهران به مرحله پاندمی رسیده، اعلام کرد که تعداد مراجعین سرپایی با علائم بالینی ابتلا به ویرو کرونا ۳۵ درصد، در بخش‌های عادی ۲۸ درصد و در بخش‌های ویژه ۱۵ درصد رشد داشته است.

چند روز بعد یعنی در تاریخ ۲۴ فروردین کرمی محمدی رئیس سازمان مدیریت بحران شهرداری روند مبتلایان و فوتی‌ها در تهران را نسبت به کل کشور رو به افزایش خواند و به شهروندان تهرانی هشدار دارد که وضعیت در شهر تهران مناسب نیست و تا ۱۰ روز آینده موج جدیدی از بیماری در تهران را خواهیم داشت.

او همچنین این سخن زالی فرمانده ستاد عملیات مدیریت ویروس کرونا در کلانشهر تهران مبنی براینکه ضدعفونی کردن مترو و اتوبوسرانی با اولین حضور شهروندان بی اثر می‌شود را تایید کرده و گفته بود تاثیر اصلی را فاصله‌گذاری ایفا می‌کند.

تاکید کرمی محمدی بر تاثیرگذاری اجرای فاصله‌گذاری در سیستم حمل و نقل عمومی شهر درحالی صورت گرفت که مسئولان این بخش همگی بر غیرممکن بودن اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی در خطوط پرازدحام حمل ونقل عمومی تاکید می‌کردند.

در حالیکه همچنان ستاد مقابله با کرونا از آمار نه چندان چشمگیر ابتلا به ویروس کرونا در سطح کشور به صورت روزانه و نه استانی ادامه می‌داد و از سوی دیگر زالی هر روز بر افزایش آمار مراجعان به بیمارستان‌های تهران به دلیل ابتلا به ویروس کرونا تاکید می‌کرد ناهید خداکرمی، رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران با اعلام این خبر که در تهران روزانه در بهترین شرایط ۷۰ نفر و در بدترین شرایط کمی بالاتر از ۱۰۰ نفر در تهران بر اثر ابتلا به کووید- ۱۹ جان می‌سپارند تیر آخر را بر پیکر آمار غیرواقعی وزارت بهداشت نشاند. سخنانی که مورد انتقاد کیانوش جهانپور سخنگوی وزارت بهداشت قرار گرفت. با اینحال، اما جهانپور ظهر همان روز اعلام کرد که در هفته‌های اخیر بیش از ۴۰ تا ۷۰ درصد آمار مرگ و میر و موارد جدید ابتلا به بیماری کووید ۱۹ مربوط به تهران بوده است.

انکار وزارت بهداشت درباره عدم اطلاع‌رسانی صحیح نسبت به میزان ابتلا به ویروس کرونا در کشور و پافشاری روحانی نسبت به بازگشایی مشاغل برای گردش چرخ اقتصاد کشور که باعث تردد بیشتر مردم در معابر و حمل و نقل عمومی شده بود شرایط را چنان وخیم کرد که فرمانده عملیات مدیریت ویروس کرونا در کلان شهر تهران اعلام کرد: بیشترین آمار مراجعان، میزان ابتلا، میزان بستری، بیماران بدحال و اشغال تخت‌های مراقبت ویژه در کل کشور به استان تهران اختصاص دارد و آمار فوتی‌ها نیز متاثر از همین موضوع است.

او همچنین ۳ روز پیش با بیان این که تغییر زیرساخت‌های مترو در بازه زمانی کوتاه برای کاهش شیوع اپیدمی ویروس کرونا امری محال و غیر ممکن است، تنها راهکار را کاهش تردد مردم در شهر عنوان کرده و گفته بود: ثبت ۲۳۷ مورد بستری جدید کرونا در تخت‌های عادی و ۹۱ مورد در بخش‌های ویژه بیمارستان‌های شهر تهران، تنها برای یک روز نگران کننده است.

زالی بار دیگر روز ۳۰ فروردین ماه اعلام کرد: ۸۰ درصد مجموعه ناوگان بیمارستانی تهران درگیر بیماری کرونا شده است. اگر امروز تغییراتی در خوشه‌های جمعیتی در شهر تهران اتفاق بیفتد اثر آن بر الگوی مرگ و میر حدود یک ماه بعد مشخص می‌شود.

او با بیان اینکه در حال حاضر مراجعان با حال وخیم‌تری به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند، تاکید کرده بود: مهمترین عاملی که می‌تواند منجر به افزایش مرگ و میر و افزایش آمار مبتلایان شود همین بحث حضور در سطح شهر است.

روز گذشته حسن روحانی رئیس جمهور با خشنودی از آغاز به کار مشاغل کم‌ریسک از هفته گذشته و آغاز به کار مشاغل با ریسک متوسط مانند بازار‌ها و پاساژ‌ها از اول اردیبهشت خبر داد. این درحالی است که آغاز به کار مشاغل کم ریسک و باز شدن بازار و پاساژ‌ها عامل دیگری است که می‌تواند زمینه‌ساز افزایش تردد‌ها در شهر به بهانه‌های مختلف و به تبع آن ازدحام بیشتر مردم در سرویس‌های حمل و نقل عمومی شود. موضوعی که به قول زالی آثار سهمگین خود را نه حالا که طی ۹ تا ۱۴ روز آینده نشان خواهد داد. زیرا فاصله‌گذاری در وسایل انبوه‌بری مانند مترو و اتوبوس با سرازیر شدن خیل جمعیت به این وسایل عملا نه قابل انجام است و نه تاثیرگذار.

به نظر می‌رسد که دولت و مدیریت شهری که در شرایط عادی کشور نیز نسبت به افزایش تعداد ناوگان حمل و نقل عمومی در بخش مترو و اتوبوس اقدام چشمگیری نکرده‌اند اکنون و در زمان بحران ویروس کرونا که گردش اقتصاد کشور و شهر با مشکل رو به روست بتوانند از عهده این مهم برآیند.

حال این سوال مطرح است که آیا بیمارستان‌ها و قبرستان‌های کشور باید در انتظار موج جدیدی از مشتریان موقت یا ابدی خود باشند که با تشویق غیر مستقیم یا اجبار به حضور در مترو، اتوبوس و معابرشهر‌ها اسباب بیماری یا مرگ خود به دلیل ابتلا به ویروس کرونا را رقم زده‌اند؟ در صورت بازگشت تعداد مسافران مترو به همان عدد ۲ میلیون نفر چه فاجعه‌ای در انتظار کلان‌شهر تهران و به تبع آن کشور است؟ آیا باید شاهد خاکسپاری‌های گروهی به دلیل کمبود جا برای متوفیان باشیم؟